Maya sajwana phasxsi arumassti kankawi yatiña untaxa. Alfirumpi kalawyumpi yatichirinakasa chika arumkawa wali machantxapxiritayna. Ukata warminakapa amtasisna muturu lat’xatasna illawi marka uñkatata umatpacha t’ijunisipkatayna.
Ukata niya ch’ilakachi muytwa t’ijunxapxiritayna. Ukhamarywa kalawyu yatichirixa, maya añuthaya thaki jalaniskiri uñjiritayna. Ukata alfiru yatichiriru satayna - ¡Alfiru khaya añuthayxa , janiti katjawsna ukata jiwkatayawsna. Sasina mutupa sayt’ayapxiritayna. Ukata uka umata yatichirinakaxa añuthaya katjañakama wali t’ijnaqxayapxiritayna. Ukhamarusa añiuthayxa jiwatjama antutxapxiritayna.
Ukata añuthaya wali thujsipansti yatichirinakaxa amuyt’apxiritayna. - ¿Kunjamasa aka añuthayaruxa aphxaruwxsnasti? Ukata kalawyu yachirixa - ¡ jiwtäxarakisa, calla uta sarsna ukata maya chinuña mayt’asinsna! Sasina siritayna kalawyu yatichirikaxa sapapa saraña jaxsariritaynawa. Ukata panippachawa ratuki chinuña mayt’asiri sarapxiritayna. Akhama parlt’asisa. Alfirusti, kalawyuru siritayna: - ¡Walxalla qullqichtt’chiñanisti! - ¡añuthayasxa wali qullqirakisa! Lup’isisawa maya jak’a uruta sarapxiritayna. Jankakiwa chinuñampi kutt’aniwxapxitayna. Ukchañkamasti añuthayaxa janiwa ukanxiritaynati, chhaqaxiritaynawa. Jukhakiwa wali mulljata uñakipapxiritayna.
Ukata añuthayasti jiwata, jiwata tukusna yatichirinaka sarawxipana sartapiwasna laqa utaparu t’ijuntxiritayna. Ukhamawa añuthayaxa yatichirinakata qhispxiritayna.
Maya katusinxa, katuntxañakiwa, jiwtasa qhispiwxiriwa: amparasankipansa janiwa antutxañati”
UWIJA LUNTHATA
Maya arumawa uwija lunthata yuqallasti amruysuna uwija uyupata lik’i uwija q’ipsuniwiritayna. Lunthatana utapaxa wali jayankiritaynawa. Uwija q’ipt’ataxa chika thakiruwa qarxiritayna. Ukata maya jaqhi khuchuru samart’asasina qunt’asna ikxiritayna.
Niya willjtanxiritaynawa, ukhamaruwa uñatatiritayna. Ukata wali llakitawa utapa uñkatata q’ippinxiritayna. Ukamatwa khäma jayana jaqinakaxa asnuru khumt’ata uñstaniritayna. Uwija lunthatasti janiwa kuna kamachañsa yatxiritaynati. Ukatwa lup’isina amuyt’iritayna - ¡ Aka ch’allach’allaru uwija jat’intawa! Lik’i uwijaru jat’intawiritayna. Jayp’uruwa kutt’anixa q’iptasiristi sasina sarxiritayna.
Ukata ukhama ist’asinsti armuysuxa ukawraspachawa kayu takt’awi kayxiritayna, ukata arktiritayna. Kayu takt’awixa ch’allach’allaruwa chhaqxiritayna. Tata armuysuxa wali uñakipiritayna. Uwijapaxa jakaskirpacha ch’allampi imantataskiritaynawa.
Ukata armuysuxa uwijapa jakisinsti jaqinakaruwa yatiyiritayna. Jaqinakasti arktapxiritaynawa, wasitampi lunthatana kayu takt’awiparu purjapxiritayna. Kayu takt’awisti maya yuqallana utaparuwa puriritayna. Ukhamawa uwija lunthata yuqallaxa katjayasxiritayna, jaqinakaxa wali phiñasitasti lunthata yuqallaruxa wali jawq’apxiritayna. Ukurutpachsti janiwa yuqallaxa lunthatasxiritaynati.
TUTURA YAWIRINAKAMPI QAPIÑUNAKAMPI
Walsiru jilapunta ayllunxa uywa manq’añankasti pist’xataynawa. Ukatwa pizca jilatanakaxa lanchata maya alwasti. qapi uñkatata tutura yawiri sarapxatayna. Qapi markansti tururaxa uka pachanakansti waliritaynawa.
Qapiru purisinsti ququ quqt’asipxatayna. Ukatjamraki tutura yawiña qalllantxapxatayna. Tuturasti wali ch’uxña, wawa llapa, phatutaynawa, injamakiwa yawirasna pichurawxapxatayna. Ukhamaruwa walja qapiñu yuqallanakaxa wampunakapata tutura, tuturata uñaspayaniwxatayna.
Ukata Qapiñunakasti wali thuthuta, niyawa tutura yawirinakaruxa nuwarapxatayna; phisqa jilatanakaxa wali qapiñunakaru ruwasipxatayna - ¡ Jilakunaka! ¡Qullqsa, quqsa churapxamamawa! - ¡Maya Juk’akxaya yawiqt’awapchixa! ¡Jumanakansti tuturaxa waljaskarakisa! Inamayakiwa ruwasipxatayna, wararipxiritayna ukhampachasa qapiñunakaxa yawita pichu tuturanaksti, wampuparkamawa tawqantasiwapxatayna. Ukhamarusa jilatanakana kiñiñanakapsa aparawapxatayna.
Ukata tutura yawirinakasa ukhamakiwa jacha, jacha, wali llakita yaqha chiqaru sarxapxatayna. Ukata Qapi tuturanakasti phisqa jilatanakana achichilanakapankiritaynawa. Uksa qapiñunakasti janiwa amtxapxiritaynati. Ukhamawa phisqa jilatanakasti yaqha chiqata tutura yawirt’awapxatayna, ukata lanchaaru tawqanti’awasna walsiru jilapunta aylluparu kutt’xapxiritayna.
TIMUKUMPI JASINTUMPI
Maya alwasti timukumpi, jasintumpi yuqallanakasa awkipa taykapa sarawxipansti anatañaruwa waytasxapxatayna, mamapaxa iwxt’awiritaynawa: - ¡Wawanaka apilla qhati itxatawtha uñjapxatawa, qhatitaxani ukasti ituqxapxata ¡Ukata uñkuñaru warsusna kisusmpi manq’asxapxata!
Timukumpi, jasintumpixa anatañampisti janiwa kunsa amtasxapxataynati. Ukhamarusa mamapana ixwt’awipsa armit’xapxataynawa.
Ukata wali anatt’awasna, ururjamasti uyuta uwijanaka anaksuwapxatayna, jukhakiwa apilla chatita amtasipxatayna - ¡Apilla qhatisti! Sasina apilla phuku ituqiri sarapxatayna. Apilla qhati phukusti jukhakamaxa wali ch’iyara, k’illima nakhantataxataynawa.
Jukhakiwa jasintumpi, Timukumpixa wali jachapxatayna wararipxatayna, ukhamawa jani manq’ata, jani ququnu uñjasxapxatayna. Uka uruxa wali puniwa manq’ata awtitsa, anatatapatsa amtasipxatayna.
